Monumentenstichting Boarnsterhim
 

Wergea urinoir

Adresgegevens: Grote Buren, Wergea

Kadastrale gegevens: gemeente warrega, sectie A, nummer 4089 deels

Monumentnummer: 514878

Omschrijving Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed:

Inleiding

Het betonnen URINOIR staat tegenover de kerk aan de dorpskade en loost op de Wargaastervaart. De vormgeving van het urinoir is afgeleid van de gietijzeren voorbeelden die wegens de vorm van plattegrond ook 'krul' werden genoemd. De oprichting van deze geprefabriceerde openbare toiletgelegenheid is gedateerd in het eerste kwart van de 20ste eeuw en gebeurde waarschijnlijk op initiatief van de kerkvoogdij omdat een mogelijk 17de-eeuwse grafsteen is hergebruikt. Het urinoir ligt binnen het beschermd dorpsgezicht.


Omschrijving

Het enkelvoudige urinoir is een open bouwwerk dat in de plattegrond lijkt op een naar binnen knikkende c, met een vaste betonvloer waarin een vloergoot met een afvoerpijp. Het beton heeft aan de buitenzijde een grove structuur en is aan de binnenzijde glad afgewerkt; het urinoirgedeelte is gezwart. De buitenzijde heeft een plint met op de hoeken liseenachtige verdikkingen. Aan de bovenzijde van elk wandvlak is een lichtopening waarin een metalen vlechtwerk. In de opening, als een soort loper, ligt een hardstenen zerk (200 x 69 cm) met onleesbaar geworden randschrift en op het middenvlak een ovalen medaillon met een onherkenbaar heraldisch wapen.


Waardering

Het betonnen urinoir is van algemeen cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang:

- als een bijzondere uitdrukking van een hygiënische ontwikkeling, namelijk het creëren van een openbare toiletgelegenheid, in het bijzonder voor de schippers,

- vanwege de typologische verwantschap met de gietijzeren krul, uitgevoerd in beton,

- als karakteristiek voorbeeld van een betonnen urinoir,

- vanwege de bijzondere betekenis van de historisch-ruimtelijke relatie van het urinoir aan de dorpskade,

- vanwege de hoge mate van gaafheid en oorspronkelijkheid,

- vanwege de redelijke mate van functionele zeldzaamheid in de provincie.

 

Wergea dorp

Wergea, met 1636 inwoners (818 mannen en 818 vrouwen), is een van de dorpen van de in 1984 gevormde gemeente Boarnsterhim en ligt dus in de mooie Nederlandse provincie Friesland. Wergea ligt in het noorden van de gemeente Boarnsterhim en 7 kilometer ten zuidoosten van de Friese hoofdstad Leeuwarden. Ondanks het feit dat Wergea vlakbij Leeuwarden ligt, heeft Wergea nog steeds voor haar levensvatbaarheid op sport- en cultuurgebied een bloeiende en actieve middenstand, verenigingen en stichtingen. Tot de gemeentelijke herindeling in 1984 maakte Wergea deel uit van de voormalige gemeente Idaarderadeel. Wergea is een eigentijds dorp en goed bereikbaar over het water maar ook, door de N 31 en N32, over de weg.

Wergea is zowel via het water als over de weg op grote afstand te herkennenaan de twee bijna identieke kerktorens. Voor het behoud van deze twee kerktorens werd er in 1975 een speciale commissie opgericht.

Geschiedenis

Wergea kent een rijke historie. De oude dorpskern staat bekend om zijn mooie doorkijkjes en nodigt menig bezoeker uit tot een wandeling. Naast de beeldengroep van Afkes Tiental, gebaseerd op het ware leven van Harmke Feenstra-Tuinstra en haar gezin in Wergea, is er een museum en zijn er vele oude monumenten te bezichtigen. De Wergeastervaart is eeuwenlang voor de beroepsscheepvaart de kortste verbinding geweest tussen noord en zuid Friesland. De schepen van de schippers van de kleine handelsvaart werden voortbewogen door wind- en/of menskracht. De kleine handelsvaart vervoerde vooral aardappelen en graan vanuit het noorden naar het zuiden en bracht dan brandstofturf vanuit het zuiden mee terug naar het noorden. Wergea werd, toen steeds meer schippers er voor de wal gingen, een welvarende gemeenschap. Het inwonertal groeide door de vestiging van slagers, bakkers, schaatsenmakers en er verrezen oliemolens. Langzaam ontstond er een bloeiende huisnijverheid. Er kwamen winkeltjes voor touw, drank, petroleum, lijnkoeken, teer en soms kon men voor meerdere en verschillende soorten goederen bij hetzelfde winkeltje terecht. De Wergeastervaart is er nog steeds en wordt nog graag door de pleziervaart gebruikt.

Scheepvaartverkeer

Wergea heeft anno 2010 voor de pleziervaart uitstekende voorzieningen. Er is een prachtige passantensteiger en voor de passanten is er een uitstekende toiletgelegenheid en in de kern kan de bezoeker gebruikmaken van een urinoir dat op de monumentenlijst staat. Voordat deze voorzieningen er waren en de transporten veelal over water plaatsvonden, moesten de schippers binnen een afstand van honderd meter, meerdere bruggen over de Wergeastervaart passeren. Bij het passeren van iedere brug moest er bruggeld betaald worden. Gedurende vele eeuwen was de Wergeastervaart een belangrijke vaarroute en deze vaarroute was een onderdeel van de vrachtroute tussen Leeuwarden, Grou en Sneek. Op donderdag en vrijdag passeerden er Wergea wel 60 schepen die allemaal tol moesten betalen. Daar er geen alternatieve route voor de schippers was, noemden de schippers de inwoners van Wergea "Brêgebidlers".

Teatsen

In 2009 werd er voor de 16e keer in Wergea het wereldkampioenschap Teatsen georganiseerd. Het Teatsen is een teamsport en wordt in de maanden mei, juni, juli en augustus gespeeld door een team bestaande uit 3 personen. Gemengde teams zijn er niet, dus na spannende parturen wordt een dames- en herenteam wereldkampioen. Het Teatsen houdt in dat er gekaatst wordt met een tennisracket op een kaatsveld van 20 bij 60 meter. De geplastificeerde rubberbal, met een diameter van 6 centimeter, moet na eenmaal de grond te hebben geraakt door de tegenstander worden teruggeslagen. De laagdrempelige sport is in 1994 in Wergea begonnen en wordt nu in tal van plaatsen beoefend.

De Bidler

Het fraaie culturele centrum "De Bidler" is gehuisvest in een kerkgebouw. Het kerkgebouw zou anders, zonder deze bestemming, gesloopt moeten worden. Veel verenigingen en stichtingen maken veelvuldig gebruik van dit culturele centrum. Er is dus altijd wel iets te doen en de actieve dorpelingen organiseren zelf ook graag een activiteit in het centrum. De naam "De Bilder" is afkomstig van brêgebidler. De goed gekozen naam geeft duidelijk weer dat het in stand houden van soortgelijke centra veel geld kost. De andere kerk in Wergea wordt nog steeds gebruikt door de Katholieke Kerk.

(bron: MIDDELPUNT)